Ιδιαίτερη είναι η φετινή 25η Μαρτίου, αφού συμπληρώνονται 200 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. Οι εορτασμοί για την επέτειο του 1821 θα διαρκέσουν περισσότερο και θα διαδραματιστούν σε όλη την επικράτεια, αλλά και στο εξωτερικό. Το σημαντικό, όμως, είναι να μην περιοριστούμε σε φαντασμαγορικούς επετειακούς εορτασμούς, αλλά να αναλογιστούμε και πάλι την ανιδιοτελή θυσία των προγόνων μας, να αποτιμήσουμε την πορεία της χώρας μας ύστερα από την απελευθέρωσή της και το σημαντικότερο, να αναλογιστούμε την σημερινή κατάστασή μας.
    Η Ελλάδα είναι από τα λίγα κράτη του κόσμου που δεν έχουν ορίσει ως εθνική επέτειο την ημέρα της απελευθέρωσής Της, αλλά την ημέρα της έναρξης της επανάστασης. Και η 28η Οκτωβρίου και η 25η Μαρτίου είναι ημέρες που οι Έλληνες όρθωσαν το ανάστημά τους, αντιστάθηκαν και επαναστάτησαν. Και αυτό είναι η καλύτερη απόδειξη πως για τους Έλληνες δεν έχει σημασία απαραίτητα η νίκη, αλλά η απόφαση να διεκδικήσεις την Ελευθερία.    

Με αφορμή την φετινή επέτειο της 25ης Μαρτίου, το tsegkanews επιλέγει να αναδείξει ιστορικές στιγμές διάφορων περιοχών της πατρίδας μας από την περίοδο της Τουρκοκρατίας και την περίοδο της Επανάστασης.Ευχαριστούμε θερμά τον Παναγιώτη-Κυριάκο Αρώνη για το άρθρο - αφιέρωμα στους Βατικιώτες φυγάδες του 1770.

    Το άρθρο γράφει ο Παναγιώτης-Κυριάκος Αρώνης «Τσουλάκος» και αποτελεί μέρος από το προσωπικό του ιστορικό και συγγραφικό αρχείο «Η Ελαφόνησος από τις ημέρες του Σταυριανού Αρώνη έως σήμερα».

    Οι νότιες περιοχές της Ελαφονήσου, λόγω της γεωγραφικής τους θέσης, το «Φράγκο», το «Τσερατσίνικο» και το «Πορί» με τη «Χουρχουλακιά», αποτελούσαν «συνοριοφύλακες» από το 1715 έως το 1821 της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, από το Μάρτιο του 1821 μέχρι το 1828 της Επαναστατημένης Ελλάδας, και από το 1828 έως το  Μάιο του 1864 του Νεοσύστατου Ελληνικού κράτους με την Αγγλική κατάκτηση των Κυθήρων.
    Το Μάρτιο του 1821 όταν ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση, και οι Οθωμανικές Αρχές της Διοικήσεως του Φαρακλού έσπευσαν να καταφύγουν στο κάστρο της Μονεμβάσιας,  η Ελαφόνησος και όλη την συνεχόμενη περιοχή των Βατίκων ελευθερώθηκε αμέσως. Ο «βατικιώτικος όρμος» και οι «απαγκεροί κόρφοι» της Ελαφονήσου έγιναν κέντρο επιχειρήσεως του Ελληνικού στόλου, προσφέροντας προστασία στη περιοχή, που ανάγκασε ακόμα και τους περαστικούς πειρατές του Τσερατσίνικου να απομακρυνθούν. Στην περιοχή και στο Καραβά των Κυθήρων που συνέχιζαν να διαμένουν  συγκεντρωμένοι, και  προστατευμένοι από τους Οθωμανούς, οι «φυγάδες Βατικώτες» του 1770, που είχαν καταφύγει στα υπό Ενετικής κατάκτησης τότε Κύθηρα, για να βρουν ασφάλεια  από τους  αιμοσταγείς Αλβανούς, και άλλοι καταδιωκόμενοι από τους Οθωμανούς.

Άποψη του λόφου Απλουνόρι των Κυθήρων, χαλκογραφία του Δήμου Stephanopoli από το βιβλίο

"Voyage de Dimo et Nicolo Stephanopoli en Grece...", Παρίσι 1800

    Κατά το τέλος Μάρτιο του 1821 από κάποιον Βατικιώτη που πέρασε αντίπερα «κρυφά» και έφερε την είδηση, ακούστηκε μια δυνατή φωνή στη πλατεία του Καραβά. «Το Βάτικοοο  λευτερώθηκεεε  ο Τούρκος έφυγεεεε!». Ξεσηκωμός έγινε από τους «Βατικιώτες  φυγάδες» αλλά και από Μονεμβασίτες  και Ζαρακιώτες, που άρχισαν να οργανώνουν την συμμετοχή στον Αγώνα και την  επιστροφή τους πίσω στα χωριά τους. ‘Όμως η επίσημη πολιτική της Μεγάλης Βρετανίας ήταν φιλοοθωμανική. Ο ‘Αγγλος Αρμοστής Maitland  πήρε σκληρά μέτρα για τους Επτανήσιους και για όσους  Κυθήριους έφυγαν κρυφά να πάνε να συμμετέχουν στον Αγώνα, υπήρξε διωγμός, εξορία και δέσμευση των περιουσιών. Όμως για τους «Βατικιώτες και τους άλλους φυγάδες» που είχαν αποφασίσει να επιστρέψουν, τα μέτρα αυτά δεν στάθηκαν εμπόδιο, έβλεπαν από το Καραβά το ελεύθερο Λαφονήσι  που ήταν το πλησιέστερο σημείο των Βατίκων να τους προκαλεί και να τους προσκαλεί, στην ελευθερία τους.
    Πολλά παλικάρια, «Βατικιώτες φυγάδες» αλλά και Κυθήριοι, ενθουσιασμένοι από την Επανάσταση έφτασαν πρώτοι στο ελεύθερο Λαφονήσι, και από κει έφτασαν στη Μονεμβάσια και ενώθηκαν με τους άλλους Αγωνιστές. ‘Ενας από τους πρώτους που έφτασε ήταν και ο Βατικιώτης  Μεσοχωρήτης  φυγάς  Α.Τσάκος, αφού έδωσε πολλές μάχες με τους Οθωμανούς,  εγκαταστάθηκε στο Λαφονήσι.
    Το Στενό της Ελαφονήσου και οι παραλίες του Τσερατσίνικου έγιναν «δίοδος» για τα κύματα των «Βατικιωτών φυγάδων», Μονεμβασιτών, αλλά και Κυθηρίων, που είχαν προβλήματα με της Αγγλικές Αρχές, και διέφευγαν στα ελεύθερα Βάτικα , από το 1821 έως το 1825, κρυφά μέσα στη νύχτα με ναυλωμένες βάρκες. Οι Αγγλικές αρχές όταν τους αντιλαμβάνονταν τους καταδίωκαν, αλλά όταν πατούσαν οι «φυγάδες» επάνω στο νησί δεν τολμούσαν να πλησιάσουν και να τους καταδιώξουν  επάνω σε ελεύθερο Ελληνικό έδαφος, και επέστρεφαν πίσω, και όπως ανέφεραν οι «Βατικιώτες  φυγάδες»  Κάτω- Μεντιάνοι: << ...μόλις πατούσανε από τη βάρκα στα αμουδερά του Τσερατσίκου, οι άνδρες ανέβαιναν στο κάβο του Φράγκου και στο κάβο του Τσερατσίνικου και προκαλούσαν αδιάντροπα και πρόστυχα τους Αγγλους >> (αφήγηση Ιωάννης Αγγ. Μέντης Αγγελογιαννάκης  1832-1917 προς τα εγγόνια του).
    Εκτός από τους «Βατικιώτες φυγάδες» που διέμειναν μεγάλα χρονικά διαστήματα επάνω στο νησί, υπήρχε και η παρουσία  οικογενειών  «Κυθηρίων φυγάδων» καταδιωκόμενοι  από τις Αγγλικές Αρχές, ζήτησαν καταφύγιο στο ελεύθερο Λαφονήσι, να πως δικαιολογείται η παρουσία τους επάνω στο νησί:

Μαρτυρία

<<Τέλος Αυγούστου του 1821 ένα πλοιάριο που μετέφερε περίπου 50 άτομα  οθωμανών, άνδρες, γυναίκες και παιδιά, για προορισμό την Κρήτη, ανοικτά στον καβο-Μαλέα, λόγω θαλασσοταραχής αγκυροβόλησε βόρεια  των Κυθήρων στην Αγία Πατρικία, σε Αγγλικό έδαφος. Είχανε βγάλει το κόσμο έξω στη στεριά και ξεκουραζόντουσαν μέσα σε ένα χωράφι στη τοποθεσία «Δημαρικόλακο».   Στον Καραβά  έφτασε γρήγορα η είδηση ότι βρίσκονται Οθωμανοί στην Αγία Πατρικία .Το εθνικό θέμα ήταν σε έξαρση μεγάλη, και λόγου της Αγγλικής απαγόρευσης με τις βαρύτατες ποινές, δυσκολευόντουσαν  οι άνδρες που είχαν οικογένεια να περάσουν στο Μοριά για να συμμετάσχουν στον αγώνα. Τώρα, λοιπόν, που άκουσαν -Οθωμανοί στην Αγία Πατρικία, φούντωσε το αίσθημα πατριωτισμού, ξεσηκωθήκανε,  πολλοί  άνδρες πήρανε ότι μαχαίρι βρήκανε, κατεβήκανε κάτω στη θάλασσα , όπου κατέσφαξαν όλους τους Οθωμανούς. Επειδή είχαν το φόβο των Άγγλων, γνωρίζοντας την πολιτική τους υπέρ των Οθωμανών ,έφεραν βόδια όπου όργωσαν το χωράφι για να εξαφανίσουν τα αίματα, και τα ίχνη, να μην τα δουν οι Άγγλοι.

Όμως γρήγορα το πληροφορήθηκαν αυτό οι Αγγλικές Αρχές, και ο Αγγλος διοικητής των Κυθήρων εκύρηξε στα Κύθηρα Στρατιωτικό νόμο, ετοίμασε ένα Στρατιωτικό σώμα στη Χώρα που βρισκότανε η Αγγλική Διοίκηση, να πάει στο Καραβά να τιμωρήσει άγρια τους εξεγερμένους. Μαθεύτηκε αυτό στον Καραβά και οι περισσότεροι που συμμετείχαν στη σφαγή  φοβούμενοι την Αγγλική τιμωρία που η φήμη της ήταν μεγάλη ,μάζεψαν ότι πράγματα μπορούσαν, πήραν τις οικογένειές τους και ότι ζώα μπορούσαν και πέρασαν «Αντίπερα» στο Μοραΐτικο, και ελεύθερο τώρα νησί στο Λαφονήσι. Όσοι αψήφησαν  το φόβο και έμειναν πίσω, γνώρισαν την αγριότητα των Άγγλων. Συνέλαβαν τέσσερα άτομα, τους έκλεισαν στο Κάστρο, και τους καταδίκασαν σε θάνατο. Τα δύο άτομα κατάφεραν να δραπετεύσουν και έφυγαν κρυφά από τα Κύθηρα. Τους άλλους δύο αφού τους «πίσσωσαν» (Τους έβαλαν μέσα σε πίσσα), τους κρέμασαν στα δένδρα, στο δρόμο που πηγαίνει προς το Ποταμό>>.
Αφηγητής: 24 Νοεμβρίου 2013 Τζώρτζης  Ανωμήτρης.

    Οι «Βατικιώτες φυγάδες»  που πέρασαν αυτή τη «Δίοδο» και βρήκαν ασφάλεια στην ελεύθερη Ελαφόνησο, πολλοί που είχαν άμεσους συγγενείς  στα χωριά έφυγαν γρήγορα, άλλοι όμως παρέμειναν μεγάλα χρονικά διαστήματα επάνω στο νησί έως ότου πάρουν τα κτήματά τους πίσω ή Εθνικά κτήματα που τους αντιστοιχούσαν, όπως και «ολίγοι Κυθήριοι φυγάδες» αλλά και λιγοστοί «Γυθειάτες φυγάδες», που κατά της επιχειρήσεις του Ιμπραήμ πασά το 1825-1826 στη Λακωνία , έφτασαν εδώ και  βρήκαν καταφύγιο στο νησί.  Όλοι  αυτοί που παρέμεναν προσωρινά επάνω στο νησί διέμεναν σε καλύβια  που βρήκαν ή έφτιαξαν μέσα σε Οθωμανικά κτήματα,  που τα είχαν παρατήσει οι Οθωμανοί ιδιοκτήτες τους, άλλοι δια παντός όταν έφυγαν να πάνε να κλειστούνε στο κάστρο της Μονεμβάσιας, και άλλοι, όσοι  δεν έφυγαν, προσωρινά, λόγου της μεγάλης ταραχής που επικρατούσε και βρισκόντουσαν  κλεισμένοι στο περίγυρο του Μεσοχωρίου, φαρακλού, και Καστανιές. Είχαμε την τύχη από αναφορές παλιών κατοίκων της νήσου, από τους παλιούς οικισμούς του Κάτω  Νησιού,  να γνωρίζουμε ονόματα και γεγονότα  από αυτά τα κύματα των «φυγάδων»  που πέρασαν και διέμειναν κάποιο χρονικό διάστημα στο νησί. Αναφέρω μόνο ένα μικρό αριθμό  «φυγάδων» προς ενημέρωση των αναγνωστών .

ΑΠΟ ΒΑΤΙΚΙΩΤΕΣ  ΦΥΓΑΔΕΣ

Σίμος Ελαφόνησος, 1966. Φωτογραφεία του Δημήτρη Χαρισιάδη από το Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη

-Δημήτρης πολίτης (εγκαταστάθηκε στο Μεσοχώρι
-Αναγνώστης Δελακοβίας. Παρέμεινε μεγάλο διάστημα στο Λαφονήσι στην περιοχή της Λεύκης, καλλιεργούσε προσωρινά μια περιοχή που διατηρεί το ονομά του μέχρι σήμερα «στου Ντελακοβία, το 1828-1829 εγκαταστάθηκε στον Αγιο Νικόλαο
-Τσάκος. Εγκαταστάθηκε στο Λαφονήσι
-Σπύρος Αλιφέρης η Σίμος, παρέμεινε μεγάλο διάστημα στη Λεύκη,  πιθανόν από το χώρο που καλλιεργούσε στη συγκεκριμένη περιοχή, πήρε και το ονομά του «Ο Σίμος», το 1828-1830 εγκαταστάθηκε στο Λάχι
-Kανέλλης. Εγκαταστάθηκε στο Παραδείση
 -Παναγιώτης Ανωμήτρης ,εγκαταστάθηκε στο Φαρακλό
-Παναγιώτης  Ψαρράκης, εγκαταστάθηκε στο Λάχι
-Χ. και Α. Μέντης ,εγκαταστάθηκαν στο Λαφονήσι
-Πολυχρόνης Τζέτζος, εγκαταστάθηκε στο Φαρακλό
-Παναγιώτης Περιβολάρης, εγκαταστάθηκε στο Αγιο Νικόλαο
-Τσουκαλάς, εγκαταστάθηκε στο Λάχι
-Σαραντίτης, εγκαταστάθηκε στο Φαρακλό
 -Μπούφος, εγκαταστάθηκε στο Μεσοχώρι
 -Ο Τσαμπηράς, (Μονεμβασίτης φυγάς), επέστρεψε μαζί με τους «βατικιώτες φυγάδες», έμεινε αρκετό διάστημα στο νησί, πιθανολογείτε να ήταν γαμπρός των Μεντέων (κάτω Μεντιάνων), η περιοχή που καλλιεργούσε ονομάσθηκε στου «Τσαμπηρά»,με το πέρασμα των χρόνων έγινε όπως συνήθως παραφθορά της λέξεως, και λέγεται σήμερα στου «Τσιμπηρή».Το 1828-1830 έφυγε από το νησί και εγκαταστάθηκε στα χωριά της Μονεμβάσιας
-Κατράκης, Μονεμβασίτης φυγάς (από τη περιοχή της Δαιμονιάς), επέστρεψε, έμεινε αρκετό διάστημα επάνω στο νησί, η περιοχή που καλλιεργούσε ονομάζεται μέχρι σήμερα στου «Κατράκη», το 1827-1829 εγκαταστάθηκε στο φαρακλό

ΚΥΘΗΡΙΟΙ ΦΥΓΑΔΕΣ
-Παναγιώτης Καλογρίδης, «Κυθήριος φυγάς» παρέμεινε αρκετό διάστημα επάνω στο νησί, ο αγρός που καλλιεργούσε επάνω στο  «Φράγκο» μέχρι σήμερα αναφέρεται στου «Καλογρίδη»,   το 1828-1830, εγκαταστάθηκε στο Παραδείση.
 -Ο Σπύρος Φάρος, «Κυθήριος φυγάς», ήταν από τους πρώτους που αδιαφόρησαν για τα μέτρα  που έλαβε η Αγγλική Διοίκηση, έφτασε στο Λαφονήσι και γρήγορα ενώθηκε με τους Αγωνιστές στη Μονεμβάσια. Εγκαταστάθηκε στη Πεζούλα,(στη Νέα-πόλη).Το 1859 βάπτησε στο Τηγάνι της Ελαφονήσου το γιο του Φαρακλιώτη που είχε εγκατασταθεί στο Λαφονήσι από το 1845, του Γιαννιού Λιάρου, το Σπύρο Ι. Λιάρο το Φάρο, (οικογένεια Σπυριάνοι).  
 -Ο Βρακοζώνας, «Κυθήριος φυγάς», παρέμεινε αρκετό διάστημα επάνω στο νησί, όταν δόθηκε αμνηστία από την Αγγλική Διοίκηση επέστρεψε στα Κύθηρα, αναφέρει για αυτόν ο  Τζώρτζης Ανωμήτρης
«Ο Βρακοζωνάς, μετά την αναχώρησή του απο το Λαφονήσι επέστρεψε στα Κύθηρα, έμεινε κάποιο διάστημα στο Καραβά για να αποκτήσει πάλι τα δικαιώματα του Πολίτου της Ιονίου Πολιτείας, γιατί διαμένοντας στο Λαφονήσι είχε χάσει αυτά τα δικαιώματα . Μετά εγκαταστάθηκε οικογενειακώς στη Σμύρνη, που σαν κάτοικος της Ιονίου Πολιτείας με το Αγγλικό καθεστώς, είχε πολλά προνόμια.»   Αφηγητής  17 Φεβρουαρίου 2011 Τζώρτζης  Ανωμήτρης.
 -Χρήστος Κρίθαρης  «Κυθήριος  φυγάς», Καραβίτης, πιθανόν ένας από τα άτομα που έδρασαν στη σφαγή των Οθωμανών στην Αγία Πατρικία, διέφυγε από τους Αγγλους στο Λαφονήσι,και συμμετείχε  Αγωνιστής της Επαναστάσεως,  εγκαταστάθηκε στα χωριά της Μονεμβάσιας .
  -Γιώργης Τζωρτζόπουλος, η Κατσουλιέρης, «Κυθήριος φυγάς» ,Καραβίτης, πιθανόν και αυτός  ένας από τα άτομα που  έδρασαν στη σφαγή των Οθωμανών  στην Αγία Πατρικία , διασώθηκε από την οργή των Άγγλων στο Λαφονήσι, ασφάλισε την οικογένεια του στο νησί,, και συμμετείχε Αγωνιστής της Επαναστάσεως , το 1829-1830, εγκαταστάθηκε οικογενειακώς στο Λάχι. Τη περίοδο 1860 ο γιος του Χαραλάμπης Κατσουλιέρης ή Κατζηλιέρης εγκαταστάθηκε στο Λαφονήσι και ασχολήθηκε με τη κτηνοτροφία που ήταν η κυρίως εργασία των κατοίκων των παλαιών οικισμών της νήσου. Τη δεκαετία του 1880 1890 μετακινήθηκε με το κοπάδι του και εγκαταστάθηκε στο Κάτω Κάμπο στη θέση «Τ άγιου Ονούφρη το πηγάδι», που μαζί με το Γιάννη Τσάκο από τη Βίγλα της Ελαφονήσου φτιάχνουν την εκκλησία τον «Αγιο Γεώργιο» και γίνονται οι πρώτοι οικιστές  και δημιουργούν τον σημερινό οικισμό  ο «Αγιος Γεώργιος Βοιών». (πληροφορίες Ανδρέας Ν.Κατζηλιέρης, Αγιος Γεώργιος Βοιων). 

ΓΥΘΕΙΩΤΕΣ  ΦΥΓΑΔΕΣ

Λιμάνι Γυθείου, 1935

«Γυθειώτες φυγάδες» από τη περιοχή το Μαραθονήσι, ήταν   «ολίγοι», αναφέρεται μόνο ενας από τους παλιούς κατοίκους  του νησιού, ο Σταυριανάκος, που διέμενε προσωρινώς στο Ανατολικό τμήμα του νησιού στο «μανδρί του Χασαναγαδάκη»   μετά το 1829-1830 εγκαταστάθηκε στη Πεζούλα. Αργότερα το 1851 ο γιος του Σταυριανού  Αρώνη από τον οικισμό «Παναγίτσα» στο Κατωνησί Ελαφονήσου, ο Παναγιωτάκης, παντρεύτηκε θυγατέρα του Σταυριανάκου από τη Νεάπολη και την «έφερε νύφη στο Κάτωνησί».
    Αυτό το πλήθος,  από τα κύματα των «Βατικιωτών φυγάδων», που επέστρεφαν πίσω στη ελεύθερη τώρα πατρίδα τους, όπως και οι «ολίγοι Κυθήριοι  και Γυθειάτες φυγάδες», που βρήκαν  φιλοξενία από τους κατοίκους της νήσου, ασφαλές καταφύγιο και παραμονή  όλο το διάστημα της ελληνικής Επανάστασης ,τη περίοδο 1829-1830  έφυγαν και οι τελευταίοι  «φυγάδες» από το νησί, μετακίνησαν και εγκαταστάθηκαν πλην από μερικούς Κυθήριους  που επέστρεψαν στα  Αγγλοκρατούμενα  Κύθηρα ,στη Πεζούλα, και στους οικισμούς Μεσοχώρι, Φαρακλό, Λάχι, και Αγιο Νικόλαο. Παρέμειναν στο Λαφονήσι  και εγκαταστάθηκαν οι «Βατικιώτες φυγάδες, Μσοχωρήτες», οικογένειες Τσάκος, και Μέντης (Κάτω Μεντιάνοι) ,που ενσωματώθηκαν με τους εδώ εγκατεστημένους Μεσοχώρητες με τις οικογένειες  Αρώνης,  Μέντης  (Πάνω Μεντιάνοι),και Σωτήρης, στους παλιούς οικισμούς του νησιού, όπου ξεκινάει η ανάπτυξη  των παλαιών οικισμών της Ελαφονήσου, με μια δυνατή «Βατικιώτικη παρουσία» επάνω στο νησί ,δημιουργώντας το 1835 τη πρώτη επίσημη παρεδρία (Κοινότητα)  στους παλαιούς  οικισμούς και ανήκε διοικητηκά το νησί  στο Μεσοχώρι που παρέμεινε ενσωματωμένη  η Ελαφόνησος με το Μεσοχώρι  έως το 1914, που μεταφέρθηκε στη Κοινότητα του Κάμπου.
    Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε να αναφέρονται επίμονα σε πολλά επίσημα και ανεπίσημα έντυπα ότι η Ελαφόνησος  και η Νεάπολη τη περίοδο 1821 - 1825 κατακλύσθηκαν  και εγκαταστάθηκαν σε αυτές της περιοχές από πλήθη «Κυθήριων Φυγάδων». Όπως διαπιστώνει ο Αναγνώστης δεν ισχύει αυτό, αντιθέτως κατακλύσθηκαν και εγκαταστάθηκαν σε αυτές τις περιοχές τα πλήθη από τους «Βατικώτες φυγάδες» του 1770 που επέστρεφαν στα ελεύθερα Βάτικα,  αναμεσά τους και «ολίγοι  Κυθήριοι».

25η Μαρτίου 1966 στην Ελαφόνησο

Παναγιώτης Πέτρου Αρώνης "Τσουλάκος"

Χαράλαμπος Πέτρου Αρώνης ''Κατσίμπης''